Waterputten voor de vrede: impressies van een D&V reis

Waterputten voor de vrede: impressies van een D&V reis. (door Kees met veel dank aan Paula)

‘Hello, ik ben Charles, ik zal jullie beschermen op deze trip’. Zij AK 47 wijst gelukkig naar beneden tijdens de Afrikaanse handdruk, die ik klungelig beantwoord.

Het conflict
Vandaag rijden we over een weg die tevens het grensgebied is van twee rivaliserende stammen in het Noordoosten van Oeganda. Sinds jaar en dag maken de Dototh en de Jie, 2 van de ongeveer 10 stammen van de Karamojong elkaar het leven zuur. Vroeger met speren, maar de laatste decennia met geweren. Locale “sport” is het om elkaars vee af te pakken. Krijgers - zwaar bewapende woeste jonge mannen - trekken het gebied van de andere stam in en proberen hierbij zoveel mogelijk vee te stelen. Vee is voor de Karamojong het enige wat telt en dus gaat het er hierbij ruig aan doe; duizenden doden zijn er al gevallen. Zonder vee maak je geen kans om te overleven in deze enorm uitgestrekte savanne. Terugstelen is het enige wat rest, en zo sleept het conflict zich al generaties lang voort.

Veiligheid & Angst
Behalve elkaar, vallen deze krijgers ook mensen aan die zich op de weg begeven. Helaas zijn dit geen ‘gewone’ roofovervallen; het doden geeft de krijgers extra status en macht. De krijgers springen uit de bosjes die overal tot vlak bij de weg staan en proberen al schietend de auto’s te laten stoppen.

De weg waar we vandaag over rijden is redelijk veilig, zo hebben we bij 3 partners gechecked; het leger is bezig met een groot ontwapeningsprogramma en de wegen worden door soldaten beschermd. Maar toch wordt ons door de bisschop van de Anglicaanse kerk aangeraden om gewapende politieagenten mee te nemen. Eenmaal op weg bleek dit geen onnodige luxe; op het gevaarlijke stuk van 50 kilometer hebben we welgeteld 1 soldaat gezien. Tien dagen geleden bleek op dit traject nog een gewapende overval plaats te hebben gevonden.

We vertrekken, en het eerste stuk word er nog druk gepraat en gegrapt. Maar hoe verder we het gebied in komen, hoe stiller het wordt. Vooral Charles zijn collega is erg gespannen, hij trilt helemaal. Ik hoop maar dat zijn geweer niet per ongeluk afgaat op deze hobbelige zandweg waar we met hoge snelheid overheen scheuren. ‘Wat zei de veiligheidstraining ook al weer over dit soort situaties?’

Dat ontwapeningsprogramma van de overheid blijkt ook niet echt veel uit te maken. De Karamojong kijken wel uit, er zijn al talloze voorbeelden bekend waarbij een al ontwapende stam een zeer gemakkelijke prooi was voor een stam die zijn wapens niet ingeleverd had. De door de overheid toegezegde beveiliging stelt ook niet veel voor, dus het beste alternatief blijft om jezelf te bewapenen.
Als onderdeel van het ontwapeningsprogramma wordt al het vee in grote kralen bij elkaar gebracht, en s’nachts door soldaten bewaakt. Dat klinkt goed, maar ook hier zitten weer allerlei nadelen aan. Zoveel vee op een kleine ruimte levert extra gevaar voor ziekten op. En het gras in de omgeving van de kraal is binnen de kortste keren op. De koeien geven daardoor veel minder melk. De vrouwen en kinderen die nog in de dorpen blijven, kunnen ook niet meer van deze melk profiteren, omdat de beschermde kralen te ver weg zijn.
Deze pastoralisten leven allemaal net op (of eigenlijk onder ) het bestaansminimum, en dan maken ze het elkaar nog zo moeilijk door voortdurend achter elkaars vee aan te zitten.

De Karamojong,
De mannen en jongens trekken met het vee mee, hun vrouw zien ze 1 of 2 keer per jaar. De vrouwen moeten in de dorpen dan maar zien hoe ze het redden. Met de beschermde kralen zo ver van het dorp (en dus de melk zo ver weg) is dit extra moeilijk. In de dorpen heerst vooral een soort van ruwe en hopeloze armoede; bijna alle kinderen lopen met dikke buikjes en door vitamine gebrek rossige haren. School, gezondheidspostje het is in geen velden of wegen te bekennen. Bananen en ananas groeien hier zelfs niet, enkel sorghum, maïs en zonnebloemen doen het een beetje. Tot overmaat van ramp is de oogst van dit jaar al mislukt (door enorme regenval) dus de vooruitzichten zijn bijzonder slecht.

Het ICCO/KiA programma
De oorzaak van de conflicten ligt in het enorme gebrek aan water en voedsel in dit gebied. Als je echt niets hebt, dan wordt de verleiding groot om uit roven te gaan. Een andere oorzaak is de diep ingesleten vijandsbeelden die de verschillende stammen over elkaar hebben. Door de aanvallen kan het weinige dat aan landbouw gedaan werd niet meer uitgevoerd worden en is er extra voedselonzekerheid, en dus aandrang om op strooptocht te gaan.
Verschillende ICCO/KiA partners werken aan verschillende facetten van de problematiek, een mooi gebalanceerd programma wat zowel de oorzaken van het conflict aanpakt, alsook werkt aan preventie, bemiddeling en het opbouwen van vertrouwen.
Vrouwengroepen is geleerd geiten te houden, een unicum in deze samenleving. Dit levert melk en vlees op voor het gezin. Andere groepen houden zich bezig met alternatieven voor veestrooptochten, zoals het verbouwen van bonen en maïs. Maar ook erosiebestrijding en D&V drinkwaterputten staan op het programma. En er worden gezamenlijke activiteiten georganiseerd tussen rivaliserende stammen, het vijandbeeld zit uiteraard vooral in de hoofden van de mensen en wat helpt er beter dan samen iets te gaan doen? Zo vertelden de leden van een vrouwengroep wiens mannen en zonen gesneuveld waren bij de gevechten, hoe zij zich inzetten voor het overwinnen van de slechte ideeën die ze wederzijds over elkaar hebben. Als deze vrouwen zich al over hun verdriet heen kunnen zetten...

Weer zo’n onbekend conflict. Wie lijkt zich druk te maken over het feit dat deze stammen elkaar naar het leven staan? In de rest van Oeganda is het al nauwelijks een kwestie, de Karamojong hebben het toch aan henzelf te danken, zo vinden de meeste mensen.

Charles is hier voorlopig nog wel, als kerstmis dichterbij komt, wordt er altijd extra veel geroofd. Veel begrip is er niet voor het belang van koeien in het leven van de Karamojong. Charles verwoordt wat veel Oegandezen vinden: ‘We moeten die koeien afpakken van de Karamojong, want daarin schuilt de bron van alle ellende’. ‘Cowboys zijn er toch ook niet meer in Amerika’. Dat daarmee het hele volk eigenlijk ook zal verdwijnen, lijkt een prettige bijkomstigheid.


Kees reisde in oktober met Paula mee naar Oeganda.